Sociale veiligheid op school
Sociale veiligheid is gekoppeld aan vertrouwen hebben. Vertrouwen is een gevoel, sterk verbonden aan intuïtie. Sociale veiligheid is dan ook een subjectief begrip en niet een objectief te duiden kenmerk van een situatie.
In onveilige, onrustige groepen is de kans op pestgedrag hoog. Pesten heeft ingrijpende en lang doorwerkende gevolgen. Het heeft een effect op slachtoffers, op daders en op een hele groep. Het vraagt van volwassenen voortdurende alertheid op wat er in een groep gebeurt.
De leraar is onderdeel van de groep. Hij moet niet alleen leiding geven aan leerprocessen, maar moet ook bijsturen in sociale processen. Dat is niet eenvoudig, want een onveilige groep is ook voor de docent onveilig.
Scholen zijn wettelijk verplicht een antipestprotocol te hebben, een antipest-coördinator aan te stellen en de sociale veiligheid in de school te monitoren. Of dat nu het beste antwoord is op dit complexe vraagstuk is de vraag. Want het kan ‘schijnveiligheid’ in de hand werken: het ontslaat docenten niet van de verantwoordelijkheid iets met onveiligheid in de klas te doen.
Vaak hebben scholen de neiging om in te zetten op meer regels en strikte naleving daarvan. Onderzoek wijst uit dat preventief handelen vele malen beter werkt dan curatieve maatregelen.
Er bestaat geen ‘recept’ voor omgaan met pestgedrag, geen ‘formule’ voor de preventie ervan, want iedere situatie is anders en vraagt iets anders van de docent. Wat bij de ene docent werkt is niet één op één te kopiëren naar een ander. Wat in de ene situatie prima werkt kan in een andere situatie weinig tot geen effect hebben.
Durven leerkrachten wel op hun intuïtie te vertrouwen, op hun ‘onderbuikgevoel’? Want juist dat kan ervoor zorgen dat situaties correct worden ingeschat, dat op tijd wordt gesignaleerd en dat kennis en vaardigheden goed worden ingezet.
Cruciaal is dat leraren met elkaar blijvend het gesprek aangaan en een visie ontwikkelen. Eigen oordelen en vooroordelen herkennen en erkennen, met en van elkaar leren en samen expertise ontwikkelen. Dan wordt het mogelijk om open naar dit soort moeilijke situaties te kijken en samen te beslissen wat in een specifiek geval de beste strategie lijkt.
Binnen de AOS Midden-Brabant is de afgelopen jaren aandacht besteed aan professionalisering rondom pesten. Mijn bijdrage daaraan was een ontwerponderzoek waarin visievorming centraal staat. Ik heb een workshop ontwikkeld waarbij een werkvormenpakket wordt ingezet. Eind maart wordt daarnaast een spellenpakket gericht op leerlingen uitgebracht.
De pakketten zetten op een laagdrempelige manier aan tot nadenken, over eigen handelen en over de kracht van de groep.
Voor Script! is onlangs een Talk opgenomen over dit onderwerp.
Voor meer informatie: www.kieresoe.nl waar meer artikelen over dit onderwerp te vinden zijn en ook het volledige onderzoeksverslag.
Lucy Reijnen (reijnen.l@2college.nl)
27 februari 2018
MEd en M SEN, gespecialiseerd in pestpreventie, docent drama, trainer en trainingsacteur.
Literatuur
Biesta, G. (2015). Het prachtige risico van onderwijs. Culemborg: Phronese.
Broersen, A., Ossenblok, A., & Montesano Montessori, N. (2015). Pesten en sociale veiligheid op scholen. Tijdschrift voor Orthopedagogiek, 108-119.
Brown, B. (2010). The gifts of imperfection. Minnesota: Hazelden.
Van Stigt, M. (2016, september 19). Waarom anti-pestprotocollen niet werken. Opgehaald van Socialevraagstukken.nl: http://www.socialevraagstukken.nl/column/waarom-anti-pestprotocollen-niet-werken/
Wassink, H. (2014, mei 30). Zo’n protocol tegen pesten ontheft leraar van initiatief. NRC.