De eerste periode van het nieuwe schooljaar zijn ‘goud’ waard. Tijdens die eerste 6 tot 8 schoolweken wordt het fundament gelegd voor een gezonde groepsdynamiek. Studenten/leerlingen verkennen elkaar, de docent en de regels. Ze willen vooral ‘erbij’ horen en zoeken naar hun plaats in de groep. In deze periode worden de normen en waarden van een klas bepaald. De docent speelt in deze fase een belangrijke rol, heeft de regie en geeft richting aan het proces van groepsvorming. Met de juiste werkvormen op het juiste moment ingezet wordt het groepsproces op een positieve manier ondersteund.

De tijd en energie die je als leerkracht de eerste weken besteedt aan kennismaken, die tijd verdien je in de loop van het jaar dubbel en dwars terug. Gebruik tijdens die ‘Gouden weken’ spelletjes en werkvormen die ervoor zorgen dat leerlingen elkaar beter leren kennen en die positieve groepsvorming bevorderen. Met actieve en activerende werkvormen werk je aan de sociale veiligheid in de groep.

Een groep die niet goed functioneert zal niet, of moeilijker, tot leren komen. Wanneer je later in het jaar regelmatig een les stil moet leggen omdat er gedoe is in de groep kost dat niet alleen tijd maar vooral veel negatieve energie. Gedurende het hele jaar zul je als leerkracht de regie moeten houden op de dynamiek in de klas en veel kennismakings- en samenwerkingswerkvormen in moeten zetten

Samen met collega’s die b.v. dezelfde jaarlaag lesgeven kun je een doelgericht plan maken met daarin wat je wanneer het beste kunt inzetten. Het ‘Werkplan Gouden weken’ is hiervoor heel geschikt.

De werkvormen die met name geschikt zijn om de eerste weken in te zetten staan hieronder bij elkaar. Kijk bij elke werkvorm goed welke het meest geschikt is voor jouw doelgroep en wat bij jouw manier van werken past. Tegelijk is het goed om eens een werkvorm te gebruiken of uit te proberen die misschien nét buiten je comfort-zone ligt.

De werkvormen zijn allemaal uitgetest in de praktijk bij verschillende doelgroepen zowel in het mbo als in het vo en in de bovenbouw van het po.

Heb je vragen of opmerkingen: stel ze gerust. Stuur een mailtje naar: info@kieresoe.nl

Er is ook een nieuwsbrief die ongeveer 1x per maand verschijnt met daarin ook uitgewerkte lessen en werkvormen die juist voor die maand geschikt zijn om in de klas te gebruiken.

Klik en download: Werkplan Gouden weken

Goed voorbereiden op de Gouden Weken na de vakantie?

Meer weten over groepsdynamiek en de eerste weken van het schooljaar? Ga met je team aan de slag tijdens een actieve, praktijkgerichte workshop:

Workshop Gouden weken

Het schooljaar positief beginnen met leerlingen?

Complimentenmemory

KlassenKlets

KlassenKlets

Werken aan een sociaal veilige groep ?

Dat kan met GroepsGedoe 2.0. Een pakket met 74 verschillende stevige kaarten op A5-formaat met daarop stellingen die jongeren aan het denken zetten over hoe ze met elkaar pestgedrag kunnen voorkomen.

GroepsGedoe 2.0

De dynamiek in de klas positief beïnvloeden? De onderlinge band versterken en een gevoel van saamhorigheid creëren? Een gunstige invloed uitoefenen op de sociale cohesie in je groep? KlassenKlets is een vragenspel waardoor leerlingen/studenten elkaar beter en op een andere manier leren kennen door antwoord te geven op niet alledaagse, onderwijs-gerelateerde vragen.

Bij het spel hoort een uitgebreide handleiding met uitgewerkte werkvormen die allemaal actief en activerend zijn.
De kaarten met vragen kun je als een soort kletskaarten gebruiken. In de handleiding vind je veel verschillende werkvormen die je ook weer op verschillende manieren in de klas kunt gebruiken.

KlassenKlets is tevens in te zetten als een bordspel. Maar liefst zes groepjes leerlingen kunnen tegelijkertijd het bordspel spelen. Het spel bevat namelijk zes setjes die samen met de vragen een bordspel vormen. Elk setje heeft een start- en een finishkaart, vier ‘bochten’ en vier plaatjes met op de achterkant een opdracht. Bij het spel worden zes dobbelstenen geleverd. Het spel zit in een stevig blik met zo’n 200 kaartjes.

KlassenKlets is geschikt voor gebruik in de klas maar ook buiten het onderwijs in te zetten. Daarnaast kan het spel ook gebruikt worden als energizer voor een studiedag voor het team. Simpelweg vragen uit het spel in de personeelskamer leggen kan ervoor zorgen dat collega’s in gesprek raken en ook zij leren elkaar daardoor beter kennen.

Doelen

• De groepsdynamiek positief beïnvloeden
• Versterken onderlinge band en betrokkenheid
• Elkaar (nog) beter leren kennen
• Op laagdrempelige manier persoonlijke ervaringen/verhalen delen
• Vergroten wederzijds begrip en respect
• Verminderen van vooroordelen
• Versterken onderling vertrouwen en saamhorigheid

‘KlassenKlets’ is geschikt voor de bovenbouw van het PO, voor het VO en voor het MBO. Het is ook leuk om KlassenKlets met het team te spelen.
‘KlassenKlets’ kost 34,50 euro. Dit is inclusief BTW en exclusief verzendkosten.
Voor meer informatie lees de algemene voorwaarden  en raadpleeg: meest gestelde vragen.

KlassenKlets wordt maar in een beperkte oplage gemaakt. Wanneer je nu bestelt ben je zeker van een exemplaar. Zodra het spel van de drukker komt wordt het aan je verzonden.

Bestellen KLassenKlets

Bronnen

• De Wit, L., & De Vries, S. (2015). Sociale cohesie in de klas: De invloed van groepsklimaat op prestaties en welzijn. Pedagogische Studie, 91(2), 140-155.
• Geerlings, J., Thijs, J., & Verkuyten, M. (2018). Classroom diversity and social-emotional learning: The role of teachers’ prosocial behavior in diverse classrooms. Journal of School Psychology, 67, 54–68.
• Stevens, L. (2020). De kracht van een positieve groepssfeer: Hoe werk je aan sociale cohesie in de klas? Tilburg: Fontys Lerarenopleiding.
• Wentzel, K. R. (1998). Social relationships and motivation in middle school: The role of parents, teachers, and peers. Journal of Educational Psychology, 90(2), 202–209.

Na de zomervakantie en na de kerstvakantie kennen we allemaal de periode waarin groepen onrustig zijn en de dynamiek in de groep in beweging komt. Leerlingen hebben elkaar een tijdje niet gezien en er moet weer even bepaald worden hoe de verhoudingen liggen. Nu, na de lockdown en de lange periode waarin op de meeste scholen met halve klassen gewerkt werd, kan er opnieuw reuring ontstaan in de klas. Het is belangrijk en nodig om aandacht te hebben voor het groepsproces wanneer de hele groep weer bij elkaar komt en het ‘nieuwe normaal’ begint.

Wat een vreemd jaar

We hebben met zijn allen een heel vreemd jaar achter de rug. Een jaar waarin we digitaal gezien grote stappen gezet hebben. Docenten én leerlingen hebben veel geleerd. Een aantal leerlingen floreerden tijdens de lockdown. “Mevrouw, ik vind het fijn: ik kan lekker doorwerken en heb niet al dat gedoe van de klas.”

Een aantal leerlingen waren erg verbaasd dat ze school zo misten “Ik had nooit gedacht dat ik blij zou zijn om weer naar school te mogen gaan.” Hoewel hier en daar wel een kanttekening gemaakt werd: “Ik mis school zelf niet maar mijn klasgenoten wel.”

Ook waren er leerlingen die het moeilijk vonden om zich op online lessen te concentreren. Over de lessen die de helft van de klas online moest volgen terwijl de andere helft fysiek op school was zei een leerling treffend: “Het is net of de tv aanstaat op een zender die je niet goed kan horen, die stoort en die je niks boeit.” Of: “Het is zo saai mevrouw. Je gaat uit bed naar je laptop en dan is het les, les, les. En dan ga ik eten en dan weer terug naar de laptop voor huiswerk. ’s Avonds is het lockdown. Het is zo saai!”
En dan hebben leerlingen soms nog broertjes of zusjes en ouders die ook thuis werken en niet op hun gezelligst zijn. En hebben ze hun telefoon voor het grijpen die voor afleiding zorgt of een playstation of een tablet standby met net dat level dat ze zouden willen halen.
En dan zijn er nog de leerlingen die die uit beeld raakten. Leerlingen met achterstanden omdat ze niet meededen met de online lessen, niet in de noodopvang geplaatst wilden worden of met een weinig ondersteunende thuissituatie.
Bovendien zijn er veel leerlingen die de effecten van corona hebben meegemaakt. Die zelf ziek waren, in quarantaine moesten. Die mensen in hun omgeving aan de ziekte zijn verloren of die mensen in hun directe omgeving erg ziek hebben zien worden. Een moeilijke, angstige tijd.

En we mogen weer

Vanaf 7 juni gaan de scholen weer helemaal open. Leerlingen mogen weer met de hele klas in één lokaal. De schoolcatering gaat weer open. Leerlingen hoeven geen anderhalve meter afstand te houden van elkaar. De mondkapjes bij rondlopen in de school blijven voorlopig nog en de anderhalve-meter-afstand-regel geldt nog wel voor docenten. Niet alle ouders zijn blij met de heropening. Ze zijn bang dat hun kind alsnog ziek wordt. Veel leerlingen vinden het prima zo.
Ook veel leraren hadden liever tot aan de zomervakantie met halve klassen willen werken. “Zoveel risico nemen terwijl het nog maar zo’n korte periode is.” hoor ik om me heen. En: “Geef eerst leraren voorrang bij vaccineren.” En: “Die achterstanden krijgen we toch niet opgelost in een paar weken.” En: “We krijgen alleen maar gedoe in die klassen.”
Leraren hebben hier wel een punt. In de groepsdynamiek gaat energie zitten, de klas moet zich weer ‘zetten’. Er is gewerkt met halve klassen en soms is er met ‘maatjes’ gewerkt. de groepjes binnen de groep zijn veranderd. Er zijn bv nieuwe vriendschappen ontstaan en vriendschappen verbroken of verschuivingen in wie populair is.

Het groepsproces is wel doorgegaan tijdens de lockdown maar anders en vaak online, via sociale media en ook niet altijd erg positief.
Tegelijkertijd zijn er ook veel leraren die niet kunnen wachten om weer in hun ‘normale’ ritme te komen en op een ‘normale’ manier les te gaan geven. “Ik kijk er zo naar uit, ik ben die online lessen zo beu” of “Ik mis mijn eigen klas, er gaat niets boven direct fysiek contact met leerlingen.”

Laatste stukje schooljaar

Ook in ‘normale’ tijden, de tijden vóór corona is het laatste stukje schooljaar juist een periode waarin er aandacht nodig is voor ‘gedoe’ in de groep. Zelfs in positieve, gezellige groepen ligt in de laatste periode van het schooljaar normvervaging op de loer (Overveld, 2014). Het is toch haast vakantie en de groep zal uit elkaar vallen. Doelen zijn al gehaald of toch niet meer te halen. Leerlingen die al zeker denken te weten dat ze toch niet overgaan of zelfs naar een andere school moeten hebben de neiging er helemaal maar de brui aan te geven. Dan kan er zomaar een negatieve spiraal ontstaan met effect op de hele groep.
Dit jaar wordt dat nog versterkt doordat er veel te doen is over de wel of niet vermeende leerachterstanden die leerlingen zouden hebben. Zeker leerlingen die het moeilijk vonden hun werk in orde te hebben in de online lessen kunnen zich zorgen maken en de moed opgeven.

Onbewust zal de groep hierop geneigd zijn mee te gaan in de negativiteit: het is immers gemakkelijker om afscheid te nemen van een groep wanneer die groep toch al niet meer zo leuk was. Dat alles kan ervoor zorgen dat de sfeer verslechtert, dat er conflicten ontstaan en onrust. Een vervelende sfeer waarop je als leerkracht echter wel invloed op kunt uitoefenen. Je hebt het voordeel dat je de leerlingen in tegenstelling tot het begin van het jaar, al heel goed kent en weet wat je kunt verwachten. Dat geldt trouwens ook voor leerlingen.

Groepsgevoel versterken

Groepsleden ontwikkelen een structuur en een cultuur die de groep kenmerkt. Groepen hebben de neiging stabiel te blijven, daardoor voelen de groepsleden zich veilig. Er zit daardoor een bepaalde mate van voorspelbaarheid in groepen. Vaste gewoonten, rituelen versterken het groepsgevoel. Mensen willen erbij horen en willen deel uitmaken van een groter geheel.
Door als leerkracht voorspelbaar te zijn versterk je de veiligheid. Dat kan zitten in vaste gewoonten en routines in de lessen die je geeft maar ook in hoe je reageert op situaties.
Het laatste stukje schooljaar kan ook een heel mooie periode worden. Veruit de meeste leerlingen hebben nu ervaren hoe niet naar school kunnen gaan grote nadelen heeft en kijken er naar uit weer lekker met  z’n allen te zijn. Dat geldt ook voor de meeste leraren.
Bouw voorspelbaarheid in, zorg ervoor dat de afspraken die je lang geleden met de klas gemaakt hebt over hoe je met elkaar omgaat weer in beeld komen.
Laat merken hoe blij je bent met deze groep. Geef de groep een positieve boost door vooral te kijken naar wat goed gaat. Heb vertrouwen in de groep en de veerkracht van leerlingen.

In gesprek

Ga regelmatig met de groep in gesprek. Dat hoeven geen lange sessies te zijn. Leerlingen zullen met onzekerheden kampen, hoe zal het verder gaan. Komt er een vierde golf. Is het waar wat ‘ze’ zeggen? Er zijn leerlingen die zijn gaan denken in complottheorieën of harde polariserende standpunten zijn gaan innemen. Denken in tegenstellingen heeft een negatief effect op het groepsgevoel.
Door op een open manier in gesprek te gaan kun je leerlingen leren dat er meer dan één manier van kijken is. Dat er meer perspectieven zijn en dat het de moeite waard is om naar elkaar te luisteren en respect te hebben voor een mening die niet de jouwe is.
Ook de focus op leerachterstanden zorgt voor onzekerheid. Verleg die focus door op een positieve manier terug te kijken op het jaar. Wat is er ondanks alles bereikt, wat was verrassend, wat was bijzonder, wat waren hoogtepunten, waar is de groep het meest trots op. Leg in die evaluatie het accent op de successen en alles wat goed is gegaan. Hieruit kunnen leerlingen vertrouwen putten dat het allemaal wel goed zal komen.
Ook al kun je als begeleider van de groep veel vragen niet beantwoorden: het helpt om erover te praten. Het is al fijn dat leerlingen merken dat ze niet de enigen zijn met vragen en onzekerheden.

Tot slot

Niet alleen leerlingen maar vooral ook leraren hebben een uitputtend jaar achter de rug. De werkdruk in het onderwijs is altijd al hoog maar dit afgelopen jaar spant wel de kroon. En er moet nog zoveel gebeuren. Het is een hele opgave om ook deze laatste periode aandacht te houden voor ieder kind. Iedereen wil gehoord en gezien worden. Zorg ook goed voor jezelf als leerkracht. Zoek steun bij collega’s, zorg voor voldoende ontspanning en leg de lat voor jezelf niet te hoog.

Bronnen

Alblas, G. V. (2018). Inleiding groepsdynamica. Groningen: Noordhoff .

Bannink, F. (2009). Oplossingsgerichte vragen (Rev ed.). Amsterdam: Pearson Assesment.

Overveld, K. v. (2014). Groepsplan gedrag. Huizen: Pica.

Regouin, W. S. (2007). Supervisie in opleiding en beroep. Houten: Uitgever: Bohn Stafleu van Loghum.

Over de auteur

Lucy Reijnen werkt als docent op een kleine VMBO-G/T school in Tilburg. Ze studeerde Omgangskunde, volgde daarna de Master SEN- opleiding en heeft de Masteropleiding Pedagogiek afgerond. De afgelopen jaren heeft zij zich verdiept en gespecialiseerd in sociale veiligheid en positieve groepsvorming. Ze schrijft hierover en geeft workshops en gastlessen. Daarnaast ontwikkelt ze spel- en werkvormen. Via www.kieresoe.nl deelt ze kennis en publicaties.